راهنمای عملی رصد پربارترین بارش شهابی سال 1399 - مجله ایرکا

به گزارش خبرنگاران به نقل از دیجیاتو، در سراسر سال بارش های شهابی بسیار وجود دارد که می توان برای رصد و ثبت آن ها برنامه ریزی کرد؛ اما این یکی فرق دارد. بارش شهابی جوزایی یا همان Geminid meteor shower، یکی از بارش های پرفروغ سالیانه است که فعالیتش از حوالی 14 آذر آغاز می شود و تا 30 آذر ادامه دارد. بارش پرفروغی که آتش بازی آسمان است در شب های سرد سال. در این مقاله از این بارش شهابی، رصد آن و عامل به وجود آمدنش بیشتر می خوانیم.

کی و کجا؟

امسال، بارش شهابی جوزایی در میان تمام بارش های شهابی از همه پرفروغ تر است. شاید بتوان این بارش را جذاب ترین پدیده رصدی سال 99 دانست. بارشی که از شامگاه 23 آذر تا صبحگاه 24 آذر به اوج خود می رسد و زیر آسمانی صاف و به دور از آلودگی نوری شکوهش را نمایان می کند.

برای دیدن بارش شهابی جوزایی باید از آلودگی نوری شهرها دور شوید. منطقه ای را بیابید که در حومه شهر قرار داشته باشد و تا آنجا که ممکن است از نورهای مزاحم دور باشد. یافتن چنین مکان هایی برای ساکنان کلان شهرها کار دشواری است؛ اما اگر سری به وبگاه Light Pollution Map بزنید، در یافتن موقعیت مکانی مورد نظرتان بهتر عمل می کنید. این وبگاه با نمایش شدت تقریبی آلودگی نوری نواحی مختلف، راهنمای مناسبی برای چنین هدفی است؛ اما در نظر داشته باشید بعضا با یافتن لوکیشنی بسیار تاریک از روی نقشه، بعد از رسیدن به محل با پروژکتورهای بسیار بزرگ یک واحد صنعتی روبرو می شوید و تمام زحمت تان هدر رفته است. ناراحت نشوید و سعی کنید در همان حوالی مکان امنی را بیابید که از نورهای مزاحم تا آنجا که ممکن است در امان باشد.

در سمت چپ تصویر آلودگی نوری افسار گسیخته شهر اصفهان را می بینید و در سمت راست، بخش هایی از کویر مرکزی ایران در اطراف خور و بیابانک. (برگرفته از وبگاه Light pollution map)

از طرفی یادمان نرود شرایط جوی پاییز بسیار متلاطم است و یکی از لوازم رصد بارش شهابی، آسمانی صاف و بدون ابر است. حتما پیش از حرکت به سمت مقصد، شرایط جوی را به کمک سایت ها و اپلیکیشن های هواشناسی چک کنید تا با احتمال کم تری با هوای ابری یا بارندگی روبرو شوید. اگر هم به هوای ابری خوردید، نگران نباشید، این تجربه مشترک همه علاقه مندان به آسمان است.

مهم ترین نکته در یافتن مکان مناسب، امنیت است. به هیچ وجه امنیت را فدای آسمانی تاریک نکنید.

آیا برای دیدن شهاب به تلسکوپ نیاز داریم؟

فرض کنید موقعیت مکانی مناسب را یافته اید. به محل رصد رسیده اید و قرار است نظاره گر یکی از زیباترین پدیده های طبیعی باشید که بشر تا کنون به چشم خود دیده است. حالا چه باید بکنیم؟ آیا لازم است تلسکوپ یا دوربین دوچشمی مان را برای دیدن شهاب ها برپا کنیم؟

باید بگویم برای رصد این بارش شهابی فقط به چشمانی مشتاق نیاز دارید. یک صندلی یا زیر انداز، لباس مناسب فصل و نوشیدنی گرم هم رصدتان را دلپذیرتر می کند. زیر اندازی مناسب شب های سرد پاییز روی زمین پهن کنید، دراز بکشید و منتظر بمانید تا هر از چندی یک شهاب جوزایی چشمان تان را روشن کند.

حتی نیازی نیست فقط به یک نقطه معین زل بزنید، احتمال دیده شدن شهاب ها در سراسر آسمان وجود دارد. شهاب هایی که با درجات متفاوتی از درخشندگی گاهی کم فروغند و گاهی بسیار درخشان. اگر خوش شانس باشید، ممکن است شهابی را ببینید که درخشندگی اش از سیاره زهره بیشتر است. آن وقت می توانید پز این را بدهید که یک آذرگوی دیده اید. سیاره زهره، پس از ماه درخشان ترین سوژه طبیعی آسمان شب است، اگر شهابی از زهره درخشان تر باشد به آن آذرگوی می گوییم. در شب های بارش شهابی جوزایی، دیدن آذرگوی چیز دور از انتظاری نیست.

آذرگوی درخشان جوزایی ثبت شده در شب اوج بارش جوزایی. عکاس: Frankie Lucena

اگر خیلی خوش شانس باشید، ممکن است آذرگویی ببینید که از ماه کامل هم پرنورتر است! دیدن چنین آذرگوی هایی ممکن است فقط یک بار در سراسر زندگی شما اتفاق بیفتد. فرض کنید در سکوت و تاریکی یک شب رصدی، ناگهان همه جا روشن می شود، آذرگویی آسمان را می شکافد و جیغ و فریاد حاضران است که به آسمان می رود.

آیا واقعا شهاب ها می بارند؟

برخی انتظار دارند در شب اوج یک بارش شهابی، هر ثانیه شهاب ببینند. گمان آن ها بر این است که همانطور که باران می بارد باید شهاب هم ببارد! اما واقعیت بسیار دورتر از این حرف هاست.

در شب اوج پرفروغ ترین بارش شهابی سال 1399، یعنی بارش شهابی جوزایی، در شرایط ایده آل یک ناظر زمینی در هر ساعت، حدود 50 تا 70 شهاب خواهد دید. شاید اصطلاح ZHR یا آهنگ ساعتی سرسویی را شنیده باشید. ZHR در مورد هر بارش به صورت جداگانه پیش بینی می شود و در مورد بارش جوزایی امسال ZHR=150 پیش بینی شده است. یعنی در ساعت اوج بارش، زیر آسمانی صاف و تاریک، یک ناظر نهایتا 150 شهاب خواهد دید. (در این تعریف ارتفاع کانون بارش هم موثر است که از آن می گذریم.)

تصویر کمپوزیت بارش جوزایی سال 2012 در اسپانیا. عکس از Juan Carlos Casado

با این اوصاف اگر در شب اوج بار جوزایی، از شامگاه تا صبحگاه روز بعد زیر آسمانی صاف و دور از آلودگی نوری بودیم و چشمان مان دائما به آسمان بود، احتمالا پیروز به دیدن 400 شهاب خواهیم شد. (دقت کنید که این تخمین به متغیرهای بسکمک وابسته است.)

توصیه می کنم انرژی و تمرکزتان را برای ساعات پس از نیمه شب به وقت محلی، حفظ کنید. پس از نیمه شب آتش بازی با شکوه تر می شود.

شهاب یا شهاب سنگ؟

در شب هایی غیر از شب های اوج بارش هم گهگدار چشمان مان خطوط روشنی را می بیند که به سرعت بخشی از آسمان را می پیمایند و پنهان می شوند. این خطوط همان شهاب ها هستند که هر شب امکان دیدن آن ها وجود دارد و در شب های اوج یک بارش شهابی پربار، این احتمال بسیار بیشتر می شود. نباید شهاب ها را با هواپیماها و ماهواره ها که جهت طولانی را با سرعتی نه چندان زیاد در زمینه آسمان می پیمایند اشتباه گرفت.

اغلب بارش های شهابی به این دلیل اتفاق می افتند که یک دنباله دار مقدرای از ذرات خود را در مدار زمین به جا گذاشته است و زمین در گردش سالیانه اش به دور خورشید، در بازه های زمانی معینی از این محل آن توده از ذرات عبور می کند. این ذرات که اغلب شان به اندازه دانه های شن کوچک هستند، در دام جاذبه زمین به سمت سیاره ما سقوط می کنند و بعد از برهمکنش با مولکول های جو زمین نورهایی را ایجاد می کنند که ما به این نورها شهاب می گوییم.

حال اگر ذراتی که به سمت زمین سقوط می کنند بزرگتر باشند و در برهمکنش با مولکول های جو کاملا نابود نشوند، بخشی از آن ها روی زمین می افتد که به آن شهاب سنگ گفته می شود. برای دیدن شهاب سنگ ها باید به موزه ها رفت و برای دیدن شهاب ها زیر آسمان شب!

گفتنی است که عامل ایجاد بارش شهابی جوزایی یک دنباله دار نیست و یک سیارک است. مدتی است ماهیت اصلی این جرم آسمانی که 3200 فیتون نام دارد، منجمان را مشغول خود کرده است و تا به امروز جواب قاطعی به آن داده نشده است. احتمالا 3200 فیتون با برخورد با یک جرم دیگر ذراتی را در بخشی از مدار زمین برجای گذاشته است که این ذرات عامل ایجاد بارش شهابی جوزایی هستند.

آنچه گفته شد می تواند برای رصد تمام بارش های شهابی سراسر سال راهنمای مشتاقان آسمان شب باشد. دیجیاتو برای شما آسمانی صاف، تاریک و پرشهاب آرزو می کند.