وقتی کارگران، راهنمای یک اثر ثبت شده جهانی می شوند - مجله ایرکا

چغازنبیل در استان خوزستان و در فاصله 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش و 20 کیلومتری هفت تپه، در نزدیکی کرانه غربی رود دز جا گرفته است؛ این نیایشگاه در سال 1250 پیش از میلاد و در دوره عیلامیان به فرمان پادشاه مشهور عیلامی، اونتاش گال (1265- 1245 پیش از میلاد) در میانه شهر دور اونتاشی ساخته شده است.

این بنا به تمامی از خشت و آجر و در زمینی به مساحت 11 هزار متر مربع و در 5 طبقه ساخته شده؛ گرچه امروز تنها دو طبقه از آن به جا مانده است. معبد چغازنبیل، به صورت طبقات متداخل ساخته شده و هر طبقه بالاتر و البته کوچک تر از طبقه دیگر است.

واژه چغازنبیل، از دو بخش چغا به معنای تپه و زنبیل تشکیل شده است. گویا پیش از آن که زیگورات را از دل خروارها خاک بیرون بکشند، ویرانه های تپه مانندش یک زنبیل واژگونه را تداعی می کرده و بدین سبب بومیان، این نام را بر آن نهاده اند.

رومان گیرشمن، باستان شناس فرانسوی، در فاصله سال های 1330 تا 1341، چغازنبیل را از دل خاک بیرون می کشد و پاره ای از رازهای سر به مهر این سرزمین، آشکار می شود.

زیگورات چغازنبیل در تابستان سال 1357 همراه با تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان، در جهت جهانی شدن، گام برداشته و در فهرست میراث فرهنگی جهانی جای گرفته است. امروز، از درهای چوبی معبد که با میله های شیشه ای تزئین می شده اند، چیزی باقی نمانده، اما پاشنه سنگی درها در گوشه ای از محوطه به چشم می خورند و اگرچه شکوه گذشته را ندارند، اما هنوز هم، پایدار و پرقدرت جلوه می کنند.

به جز این، حتی جای پای بچه ها هم، بر آجر فرش ها به جا مانده تا حال و هوای روزگاری را که بزرگ ترین معبد عیلامی ساخته می شده، تداعی کنند. شاید آن کودک، فرزند یکی از کارگرانی بوده که پدر زحمتکش خود را یاری می رسانده یا بچه شیطانی که بی توجه و تنها از سر کنجکاوی به آن قدم گذاشته است.

چغازنبیل با نزدیک ترین شهرها (شوش و شوشتر) بین 45 تا 60 دقیقه فاصله دارد و جز با خودروی شخصی، نمی توان به سراغش رفت. در اطرافش نه رستورانی وجود دارد، نه بازاری، نه اقامتگاهی و نه هیچ خدمات و امکانات گردشگری دیگری. با این وصف، باید کسانی را که ازاین سو و آن سوی کشور به دیدارش می آیند، ارج نهاد و این در حالی است که جز آقای حیدری که با زیروبم مکان آشناست، فرد دیگری نیست تا گردشگران را راهنمایی کند و برایشان از رمز و رازهای سر به مهر کهن ترین اثر تاریخی در ایران بگوید. برگه ها و نقشه هایی در گوشه و کنار به چشم می خورد اما نه کافی است و نه درخور اثری جهانی چون چغازنبیل.

احمد خلیفر، سرپرست کارگاه چغازنبیل است. به گفته او، پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل، از سال 1377، کار خود را با هدف مرمت این بنای تاریخی شروع کرده و گروه های مختلف معماری، یاستان شناسی، زمین شناسی، آزمایشگاه و همچنین یک گروه مجهز کامپیوتری که در هفت تپه مستقر است، در این پایگاه مشغول به کار هستند.

او با اشاره به این که فاز جدید مرمت در چغازنبیل از سه ماه پیش شروع شده می گوید: این فاز از سه ماه پیش با آمدن مدیر جدید پایگاه، علیرضا رازقی، شروع شده و ما در حال حفاظت حجم های خشتی و مرمت نماهای آجری و فروریختگی هایی هستیم که براثر باران و عوامل جوی به وجود آمده است. ما تا به امروز طبقات را اندود کرده ایم و می کوشیم تا فرارسیدن نوروز، که بیشترین آمار بازدیدکننده را داریم، محوطه را ساماندهی و نظافت کنیم و به بوفه و گیشه فروش بلیت هم سروسامان دهیم.

به گفته خلیفر، سرپرست کارگاه مرمت چغازنیل، جهت گردشگری چغازنبیل، طوری طراحی شده که به بنا آسیبی نرسد اما برای حفاظت از بناها و محوطه های تاریخی بیش از هر چیز به فرهنگ سازی نیاز داریم. شاید آن زمان گردشگران بر در و دیوار بناهای چند صد ساله، یادگاری ننویسند و این گونه بی محابا، قدم بر خشت های چند هزار ساله نگدارند.

مضیف، خانه ای است که به عرب های خوزستان تعلق دارد و به تمامی از نی ساخته می شود. سه مضیف در ورودی محوطه چغازنبیل ساخته شده تا همزمان با نوروز، پذیرای بازدیدکنندگان باشد. چرا که در ماه ها و روزهای دیگر سال، نه بوفه ای هست و نه فضایی تا گردشگران آبی بنوشند و قدری استراحت کنند.

چغازنبیل یک میراث جهانی است اما آنچه این بنای ارزشمند تاریخی را معرفی می کند تنها چند تابلو به زبان فارسی و انگلیسی است که چند سطری درباره بخش های مختلف چغازنبیل بر آن نوشته شده؛ آن گونه که خلیفر می گوید: حتی برای نوروز هم قرار نیست، راهنمای آگاه و متخصصی وجود داشته باشد. همین کارگرانی که امروز مشغول کار در محوطه هستند قرار است همزمان با تعطیلات عید به قالب و لباس راهنما درآیند.

روبه روی این معبد کهن می نشینی و روزگار گذشته را در ذهن خود مجسم می کنی. لحظه ای چشم بر هم می گذاری و دل به نوایی می سپاری که از خوزستان تا جاده ابریشم، همراهی ات می کند تا با تو از بی مکانی و بی زمانی، سخن بگوید.

عکس ها از بهنام صابرنعمتی