موزه را نمی توان با چشم پیشین دید - مجله ایرکا

رضا دبیری نژاد، موزه دار در یادداشتی شعار سال 2021 ایکوم جهانی آینده ها موزه ها؛ بازیابی و تصور دوباره و عملکردی را که موزه های کشورمان می توانند نسبت به این شعار داشته باشند مقایسه و آنالیز نموده است.

او در یادداشت خود با عنوان چشم موزه ها را باید شست اینطور آورد: چشم ها را باید شست، جور دیگر باید دید. این شاید روایت ایرانی ترجمه شعار سال جاری روز جهانی موزه ها باشد. شورای جهانی موزه ها در روزگاری که موزه ها به کما رفته و کوشش دارند از این انقطاع به درآیند و شریان های ارتباطی و حیاتی خود را حفظ نمایند فراخوانی برای همه موزه ها داده است که به عنوان شعار سال جاری، سرلوحه فعالیت های سال جاری موزه ای خود قرار دهند؛ اینکه دوباره موزه ها را زنده و احیا کرد و حیاتی دوباره شکل داد؛ حیاتی که زایشی دوباره است مثل هر کمایی که یک مرگ موقت با خود دارد و بعد از خواب یا مرگ موقت یک زندگی دوباره شکل می گیرد، حالا موزه ها را باید دوباره زنده کرد و جانی دوباره داد.

اما بازگشتن به زندگی، به معنای بازگشتن به گذشته نیست. از این رو فرامی خواند بازاندیشی کنید و تصوری دوباره برای موزه ها بسازید. اگرچه این شعار می تواند بخشی به شرایط پاندمی برگردد اما بخش مهمتر آن مربوط به ماهیت موزه ها در شرایط امروزی است. همین شوک زمانه نوعی مواجهه با چالش ها و بیان ها و روش های جدید را برای موزه ها داشت که باید جدی تر بگیرند و رفتاری دیگرگونه را بطور دائمی در پیش بگیرند. این دیگرگونی اهدافی جدید را نیز به همراه دارد.

حال در برابر این شعار جهانی باید این سوال بومی را عنوان نمود که موزه های کشورمان چه تصویر و تصوری برای خود داشته اند یا دارند که حالا بخواهند بازنگری و بازاندیشی نمایند. این سوال در دو وجه تصور مشترک یا وجه تک موزه مطرح است. از سویی موزه ها فاقد تصویری برای آینده خود هستند و افقی را در پیش رو نساخته اند که حالا بخواهند آن را تغییر دهند. چشم انداز و برنامه آینده نگرانه یک ویژگی عموما فراگیر در بین موزه های ایرانی است.

از سوی دیگر نیز حجم زایشِ موزه های جدید که انواع مختلفی از موزه های خصوصی گرفته تا نهادهای مختلف را به همراه داشته حتی در شکل کمی آن نیز این موضوع را با خود به همراه دارد که نمی توان همان تصور دهه های پیشتر را از موزه در ایران داشت، این گونه است که در موجودیت موزه اعم از چیستی یا کارنمودهای موزه نیز تغییراتی بوجود آمده که تصور پیشین را شکسته است و نمی توان به آن تصور بسنده کرد.

از همین رو، باید تصویر و تصور از موزه را به یک سو گذاشت و از نو ساخت. موزه را نمی توان با همان چشم پیشین دید بر همین اساس باید چشم ها را شست یعنی بازانگاری کرد. تا دوباره موزه را بسازیم. موزه در مفهومی که بتواند همه فراگیری زمانه و همه روش های نو را به همراه داشته باشد.