چغازنبیل (زیگورات چغازنبیل) کجاست؟ - مجله ایرکا

عیلامیان چه کسانی بودند؟

پیش از ورود آریایی ها، حکومت دیگری در منطقه جنوب غرب ایران وجود داشته که به آن عیلامی می گفتند. از 3500 سال پیش از میلاد تا اولین هزاره پیش از میلاد، عیلامیان حکومت و تمدنی در جنوب غربی ایران برپا نموده بوند که با ورود هخامنشیان محدود شده است. تاثیر این قوم در تاریخ ایران تا حدی است که به پادشاهان هخامنشی خط آموختند. حتی زبان عیلامی اولین زبان رسمی هخامنشیان بود که در نوشتار و تجارت از آن استفاده می کردند. اقوام عیلامی سال های بسیاری با اقوام بین النهرین، یعنی بابلی ها، آشوریان و سومری ها در جنگ بودند و در نهایت با حمله آشور بانیپال، پادشاه آشوری، برای همواره از بین رفتند. یکی از بناهای مهم ساخته شده توسط این قوم، زیگورات چغازنبیل یا معبد چغازنبیل است.

زیگورات چیست؟

زیگورات در لغت به معنی مکان مرتفع و بلند است. زیگورات، معبدهایی بوده که 2500 تا 4200 سال پیش، حکومت های آسیای غربی برای عبادت می ساخته اند. در آن موقع معتقد بودند که خدایان حافظ و نگهبان شهراند. در حکومت عیلامیان، خدای اینشوشیناک را محافظ شهر خود می دانستند و برای عبادت او این بنا را ساخته بودند. این بناها به صورت چندطبقه، روی تپه های مرتفع برای نزدیکی به خدایان و از خشت و آجر گلی ساخته می شده. ویژگی خاص این معابد کوچک بودن هر طبقه نسبت به طبقه قبلی اش است. به طوری که از هر طرف به شکل پلکان دیده می شوند. در زیگورات ها مجسمه خدایان را نگه می داشتند و مراسم مذهبی شان را برگزار می کردند. در زبان اکدی به آن زیقورتو، در زبان سومری زیقورات و عیلامی ها به آن زیقورتو می گویند. در ایران به دلیل مقالات رومن گیرشمن، باستان شناس فرانسوی کاشف این بنا، به آن زیگورات می گویند. در واقع کلمه زیگورات از فعل زیگورو به معنی بلند و برافراشته شدن گرفته شده است.

شهر مذهبی اونتاش

وقتی که اونتاش ناپیریشا (Untash Napirisha)در قرن 13 قبل از میلاد به حکومت رسید دستور ساخت شهر دور اونتاش را داد. این شهر سه حصار تو در توی خشتی داشته و دروازه اصلی آن روی حصار عظیمش بوده است. در مرکز و مرتفع ترین جای شهر، معبد چغازنبیل قرار داشته. بین حصار اول و دوم، کاخ ها و معابد کوچکی ساخته بودند. بین حصار دوم و سوم، محل کاخ های شاهی، آرامگاه های سلطنتی و تصفیه خانه آب شهر بوده است. در زیر یکی از این کاخ ها پنج مقبره زیرزمینی کشف شده. جالب است بدانید یکی از قدیمی ترین تأسیسات آب رسانی دنیا همین تصفیه خانه است. در آن موقع با حفر و ایجاد کانال، از رودخانه کرخه آب شهر را تامین می کردند.

سیستم آبرسانی معبد چغازنبیل یا زیگورات چغازنبیل

یکی از دلایل شاهکار بودن این معبد سیستم آبرسانی آن است. می دانید که رود دز از نزدیکی این معبد عبور می نموده اما امکان استفاده این آب برای ساکنین شهر وجود نداشته. به همین دلیل به دستور اونتاش ناپیریشا کانالی 45 کیلومتری از رود دز تا شهر کشیده بودند. آب به خاطر عبور از هفت تپه و دشت خوزستان گل آلود می شده و برای استفاده مردم احتیاج به تصفیه داشته است. نزدیک حصار خارجی شهر دور اونتاش، مخزن عظیمی خارج از حصار سوم و حوضی درون آن وجود دارد که به وسیله نهرهای کوچکی به هم وصل می شده اند. آبی که به وسیله کانال از رود دز به شهر می رسیده وارد این مخزن خارجی می شده. آب در این مخزن از چند لایه از جمله ماسه، ریگ، زغال و... گذشته و به صورت تصفیه شده وارد حوض درون حصار می شده. مردم شهر از آب این حوض استفاده می نموده اند.

درباره معبد چغازنبیل بدانید

همانطور که گفتیم در سال 1250 پیش از میلاد، اونتاش گال پادشاه عیلام باستان دستور ساخت این بنا را داده است. در آن موقع اینشوشیناک را نگهبان شهر شوش دانسته و برای عبادتش دستور این زیگورات را داده است. اما پس از حمله سپاه آشوریان تمدن عیلامی ها و به همراهش این بنا از بین رفتند. معبد چغازنبیل سال های بسیاری زیر خاک بوده تا اینکه در زمان پهلوی دوم توسط رومن گیرشمن کشف شد. کشف این بنای متقارن که به شکل زنبیل برعکس است اطلاعات زیادی درباره پیشینه ایرانیان باستان فراهم کرد. اما به دلیل عدم محافظت از آن، پس از گذشت حدود 50 سال، عوامل طبیعی به این بنای خشتی-گلی آسیب های فراوانی را رسانده و باقی مانده طبقات بالایی را دچار فرسایش شدید نموده است.

علت نام گذاری معبد چغازنبیل

نام باستانی این بنا چغازنبیل، کلمه ای مرکب است. چُغا یعنی تپه و زنبیل یعنی سبد. در واقع منظور شکل ظاهری بناست که به صورت زنبیل واژگونی رو تپه قرار گرفته. همچنین باستا ن شناسان به آن دور-اونتَش یعنی دژِ اونتَش پادشاه عیلامیان می گویند.

ویژگی های معبد چغازنبیل چیست؟

همانطور که گفته شد اونتاش گال دستور ساخت شهر این مذهبی را داده بود. در میانه این شهر و مرتفع ترین جای آن، معبد چغازنبیل قرار داشت. ارتفاع اولیه آن 52 متر در 5 طبقه بوده است. اما امروزه تنها 25 متر و 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است. زیربنای معبد چغازنبیل مربعی با اضلاع حدودا 105 در 105 است، که دورش را حصارهای دایره ای پوشانده است.

عدد چهار در آن موقع به عنوان عددی مقدس در معماری به کار می رفته است. چهار معانی مختلفی مانند چهار جهت اصلی، چهار فصل سال، اضلاع مربع، بازوان صلیب، چهار عنصر، چها رستون عالم، چهار منزل قمر، چهار مزاج، چهار بهشت و... داشته است. همچنین روی تمامی آجرهای معبد متن یکسانی به خط میخی نوشته شده که نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد را بیان نموده اند.

تفاوت عظیم این معبد با دیگر زیگورات های کشف شده از آن موقع، در پایه های هر طبقه آن است. به این ترتیب که طبقات زیگورات های بین النهرین روی هم ساخته شده اند اما طبقات معبد چغازنبیل شوش، هر یک از روی زمین و به صورت مجزا ایجاد شده اند. به جز طبقه اول و پنجم، تمام طبقات را با خشت پر نموده بودند. طبقه پنجم، محل قرار دادن بت ها بوده است.

سنگ نگاره یادبود اونتاش

یکی از آثار باستانی دوره عیلام، سنگ نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا است. روی این سنگ نگاره باستانی نقش زنی حکاکی شده که دم ماهی دارد و 2 مار در دست هایش گرفته است. می توانید بالای تصویر کامل سنگ نگاره، کاهنه های معبد که در حال عبورند را ببینید. جنس آن از ماسه سنگ و مربوط به 1340 تا 1300 پیش از میلاد است. در سدهٔ دوازده پیش از میلاد آن را از چغازنبیل به شوش آوردند و امروزه و در موزه لوور است.

در خاتمه، اگر راهی خوزستان شدید، حتما سری به این اثر ثبت دنیای بزنید و حال و هوای چغازنبیل را برای مان وصف کنید.

معبد چغازنبیل روی نقشه

برای بازدید از این جاذبه، در

تور خوزستان

با خبرنگاران همسفر شوید.منبع: دالاهو