کاظمی: هابرماس در پی احیای پروژه روشنگری است، تقویان: هابرماس خودش را بازاندیشی می کند - مجله ایرکا

کاظمی در ابتدای سخنان خود درباره این کتاب گفت: این کتاب بحث را راجع به اینکه مکتب انتقادی دچار چه سرنوشتی شد برای ما خوب باز می کند. نیچه، فروید و مارکس زیر بناهای مکتب انتقادی هستند و بنیان گذاران و صاحب نظران اصلی مکتب فرانکفورت از طریق تناسب رابطه شان با این سه متفکر توانسته اند نظریه شان را ابداع کنند. برای مکتب فرانکفورت نیچه موضوعیت دارد اما درجاتش به تناسب اینکه چه کسی موضوع را مطرح نموده فرق دارد.

او ادامه داد: اگر من بخواهم خوانش خودم را از این کتاب داشته باشم، باید بگویم که هابرماس در این کتاب از سنت مکتب فرانکفورت، نیچه زدایی کرد و سعی می کند آن سویه نظریه انتقادی را که پروژه روشنگری را حذف می کند و به حاشیه می راند، از بین ببرد. این اقدام او برای این است که پروژه روشنگری را به کانون بحث برگرداند، و امکان رهایی بخشی را در پروژه روشنگری دوباره زنده کند.

عضو هیئت علمی موسسه اظهار کرد: به عنوان مقدمه اول لازم است به این موضوع اشاره کنم که درکی که نیچه از عقل داشت به مثابه ابزار و چنگال بود و معتقد بود سلطه گری ای که عقل بر طبیعت ایجاد می کند کمتر بعد روشنایی بخش دارد. این نگاه نیچه به عقل وارد دیالکتیک روشنگری شد و هابرماس سعی کرد این نظر را منتفی کند و به نیچه انتقاد می کند به این امید که بتواند قدرت عقل را به پروژه روشنگری برگرداند. به این دلیل که هابرماس یک فیلسوف دموکراسی است و مساله اصلی برای او دموکراسی است. او معتقد است گفتگو، روشنگری، حوزه عمومی و... خیلی خوب است اما همه اینها در حول فرایند دموکراسی معنا پیدا می کند.

او با بیان اینکه در این کتاب هابرماس سعی می کند نیچه، فروید و مارکس را با نگاهی رادیکال تر از نیچه و نگاهی جامعه شناسانه تر از فروید معرفی کند اضافه نمود: یعنی از طریق فروید، مارکس را و از طریق مارکس، فروید را تشریح می کند که در این کتاب خیلی شفاف همه اینها توضیح داده می شود و نظریه انتقادی را بازسازی می کند تا فرایند روشنگری را برگرداند. هابرماس همچنین در این کتاب سعی کرده به ما نشان دهد که ضمن اینکه دانش و معرفت با علاقمندی های ما گره خورده، معنایش آن نیست که ما نمی توانیم فراتر از اینها برویم و بازاندیشی نداشته باشیم. بلکه علم و پوزیتیویسیم و انتقاد آمده است تا جامعه را دستکاری کند و بر آن سوار شود.

به گفته کاظمی، منطق نظریه پوزیتیویسم از اینجا شروع می شود که پوزیتیویسم آمده است که جامعه را دستکاری کند و مدیریت کند و برای سلطه بیشتر بر جامعه بشری آمده است. هابرماس می گوید علاقه مندی های دیگری هم وجود دارد که به ما کمک می کند. علاقه مندی به فهمیدن یا تفهم، علاقه مندی به رهایی بخشی، که علاقه مندی ای است که در نهاد بشر وجود دارد برای اینکه زیر سلطه و نظام های اجتماعی نباشد.

عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی مطرح نمود: همانطور که روانکاوی می آید بیمار را از طریق گفت وگو از بیماری رها می کند، وظیفه جامعه شناس و فیلسوف و عالم هم این است که از طریق گفت وگو کردن و نقدکردن جامعه بشری را رها کند که این مفهوم را در سراسر این کتاب هابرماس مطرح می کند. هابرماس در این کتاب تلاش می کند که پروژه بازاندیشی را زنده نگه دارد و اگر بخواهیم به زبان ساده آن را بیان کنیم این تلقی درست است که پروژه انتقادی به تک تک انسان هایی که در ایران زندگی می کنند کمک می کند در بسکمک از کنش ها و رفتارهای روزمره باز اندیشی کنند. پروژه انتقادی به ما می گوید وقتی از قدرت و سلطه و ایدئولوژی حرف می زنیم از یک موضوع موهوم صحبت نمی کنیم، بلکه مجموعه کنش های رفتاری ای که از زبان ما و فکر ما برمی آید این است که ما درگیر قدرت و سلطه هستیم و قدرت جزئی از زندگی روزمره ما شده است و ما فکر می کنیم یک منجی باید بیاید و جامعه را نجات دهد.

تقویان مترجم این کتاب در ادامه این مراسم اظهار کرد: درباره نسبت من با کتاب و با هابرماس و همچنین درباره بحث ترجمه این کتاب باید بگویم که ترجمه های متعددی درباره هابرماس و آثارش در ایران شده است اما من شخصا از آن ترجمه ها بهره نبردم و هرچقدر بیشتر کتاب های هابرماس که در ایران ترجمه شده بود را می خواندم بیشتر ناامید می شدم و این سبب شد پروژه ای برای خود تعریف کنم که نسخه انگلیسی کتاب های هابرماس را مطالعه کنم و این راستا نهایتاً منجر به ترجمه این کتاب شد. اینکه بگویم هابرماس کیست؟ چه اندیشه ای دارد؟ چه جایگاهی در اندیشه غربی دارد؟ با چه کسی دعوا می کند و مسئله اصلی اش چیست.

مترجم کتاب در ادامه گفت: جایگاه این کتاب در مجموعه کارهای هابرماس جایگاه بالایی دارد و این کتاب جزو اولین کتاب های هابرماس است. راستای که هابرماس طی کرد را می شود با خواندن این کتاب ترسیم کرد. هابرماس کسی است که مدام خودش را و فکرش را بازسازی کرده است.

تقویان درباره فن ترجمه و بویژه ترجمه به کار رفته در این کتاب توضیح داد: در مورد ترجمه هم می توانیم دو نوع ترجمه را از هم متمایز کنیم. یکی ترجمه ای که اسمش را ترجمه واژه نامه ای می گذاریم و دوم ترجمه ای که با عنوان ترجمه زیست جهانی می شناسیم. من همیشه سعی می کردم ترجمه زیست جهانی انجام دهم و درواقع بین دو جهان، یعنی جهانی که من مترجم در آن زندگی می کنم و جهانی که مولف در زمان نگارش کتاب در آن زیست کرده است ارتباط برقرار کنم. اما بعدها خود مفهوم ترجمه زیست جهانی بیشتر برای من جنبه تئوریک پیدا کرد، به این معنا که من رفته رفته بیشتر از خودم این پرسش را مطرح می کردم که این متنی که می خواهم ترجمه کنم اساسا به چه کار ما می آید؟ وقتی مدام این پرسش را پیش روی خود داشته باشم، می توانم به مفهوم ترجمه زیست جهانی نزدیک شوم و این کاملاً با آنچه که ما اسمش را ترجمه واژه نامه ای گذاشته ایم فرق دارد.

عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: بنابراین من در ترجمه این کتاب این پرسش را ازخود می کردم و این پرسش در جای جای جمله ها، مفاهیم و مضامین فصل های کتاب وجود دارد و من مدام از خود می پرسیدم این مفاهیم و مضامین به چه کار ما می آید؟ و من چطور می توانم این مفهوم را بارور کنم و مسئله ای که خودم در فردی ترین حالت خود و اجتماعی ترین حالت با آن روبرو هستم حل کنم؟ و این پرسش را در جای جای مراحل ترجمه، مدام به اشتراک می گذاشتم و سعی می کردم تلاش خودم را برای پاسخ به این ترجمه، صیقل دهم.

مترجم کتاب در آخر صحبت های خود مطرح نمود: اگر شما به عنوان مخاطب کتاب سعی کنید این کتاب را بخوانید و آن را خوانش کنید، نه اینکه آن را تلاوت کنید، می تواند برای شما بارآور باشد و این بارآوری می تواند در یک عرصه فراتر خودش را بروز دهد و آشکار کند.