رویدادهایی که روی ندادند - مجله ایرکا

اهالی هنر و فرهنگ اگرچه همواره مظلوم بوده اند و دیوارشان هیچ وقت بلند نبوده اما در هشت سال گذشته محنتی بی سابقه دیدند که پیش از این تجربه اش نکرده بودند. اصلا خودشان هم تا قبل از دهه 90 فکر نمی کردند روزگاری برسد که دیگر حتی در خواب وخیال هم نگردد به سال های قبل از 90 بازگشت و با هنر روزگار گذراند و با ایده ارتقای هنر کوشش و تقلا کرد. این که می گوییم هنرمندها هم صدالبته منظورمان جمع 180-170 سلبریتی هایی نیست که همواره خدا روی جایگاه هنرمندان تکیه می زنند و در تمام ادوار بیشترین بودجه ها نصیب شان می گردد و همواره هم بیشترین غرولندها از جانب آنهاست. مقصودمان چندصدهزار هنرمندی است که به معنای واقعی در هنری خاص صاحب تخصصی مثال زدنی هستند اما از نگاه مسؤولان احتیاج به توجه مالی ندارند و لابد با فتوسنتز امورات می گذرانند. همواره سهم شان فقط یک پیام تبریک تولد است و خیلی هم که خوش شانس باشند یک قبر در قطعه هنرمندان یا نام آوران.

تا قبل از سال های 90 سینماها اکران داشتند، اهالی موسیقی کنسرت اجرا می کردند، آلبوم هایشان را مردم می خریدند و می شنیدند، گالری ها برنامه می ریختند که روی کدام نقاش ها می توانند سرمایه گذاری نمایند و ... اما آرام آرام همین رویدادها و دلخوشی های کوچک هم آب رفتند. سینماها در اغلب مواقع در حال دست وپنجه نرم کردن با افت فروش بودند، صحنه توسط شومن ها و صاحبان موسیقی مبتذل فتح شد و گالری ها ترجیح دادند به جای نقاشی پیتزا بفروشند و ... . با این همه همچنان اهالی هنر دل شان به همان سفره محدودشده خوش بود و این که اگرچه کم اما هنوز مردم به فکر هنر ناب و والای سرزمین شان هستند و مسؤولان هم گوشه چشمی به آن دارند.

حالا اما نزدیک دو سال است که همان هم نیست و کرکره فرهنگ و هنر تقریبا پایین است. فرهنگ و هنر اگرچه در دو دوره چهارساله اخیر به شکل کم سابقه ای مورد بی مهری قرار گرفته بود اما همچنان پیکر کم جانش توسط هنرمندان کشیده می شد تا شاید اتفاقی خوب بیفتد و مجالی برای تیمار هنر پیدا گردد. مجالی که نه تنها پیدا نشد که از یک سال ونیم پیش به واسطه یک ویروس بدتر هم شد. حالا دیگر بعد از آمدن کرونا همه چیز دست به دست هم داد تا این پیکر نحیف دیگر توان راه رفتن نداشته باشد و یک گوشه بنشیند و دست زیر چانه ستون کند و با ناامیدی به جهت پیش رو بنگرد. کرونا اگرچه در همه کشورها به جان تمام کارها و صنایع و بخش های مالی افتاد و به همه آنها آسیب زد اما در میان این همه زورش انگار بیش از همه به فرهنگ وهنر ما چربید. کرونا بر بستر سیاست های غلط فرهنگی و هنری در چند سال اخیر کاری کرد که آسیب های فرهنگ وهنر را تا چند سال نگردد دوباره ترمیم کرد و ساخت.

سال سردرگمی سینما

سال گذشته سال سردرگمی سینما و تئاتر بود. از همان ابتدای سال همه می دانستند که کرونا امکان ادامه اکران و اجرای تئاتر و رویدادهای هنری را نخواهد داد با این همه اما دریغ از یک برنامه ریزی درست و کلان. برخی ها اعتقاد داشتند که این وانفسای بی اکرانی بهترین زمان است برای ارتقای زیرساخت ها و بهبود شرایط سینماها، برطرف ایراد در صدا و دیجیتال کردن سینما و سالن های نمایش، ساخت پردیس ها و مجموع کارهایی که همواره می گفتیم: کاش زمانی پیدا گردد و بگردد به آنها رسید. حالا زمان پیدا شده بود اما دریغ از درایت و تدبیر. در عوض انجام کارهای درست و استفاده از شرایط (هرچند سخت) فقط به فکر این بودیم که اکران آنلاین را باب کنیم، طرح قدیمی سینماماشین را دوباره احیا کنیم و دست به هر ریسمانی بزنیم تا شاید فقط امروزمان فردا گردد.

این میان بامزه تر از همه برپایی جشنواره ها بود. سینما و اکرانی در کار نبود. سالن های نمایش تعطیل بود اما تمام جشنواره های سینمایی و تئاتری بی کم وکاست برگزار گردیدند که هیچ، جشنواره جدید هم راه افتاد تا نشان دهیم که هنر زنده است. از آن طرف هم تا سوال و اعتراضی می شد همه مسؤولان محترم از مرکز گسترش و سینمای جوان گرفته تا جشنواره تئاتر فجر و... کاملا حق به جانب پاسخ می دادند: شرم تان باد! نمی بینید که دست مان به لامپ است تا اجازه ندهیم چراغ سینما و تئاتر خاموش گردد. اگر دست مان را برداریم همین یک ذره نور موجود در فضای هنر هم دیگر نخواهد بود.

سال گذشته سینماها اکران نداشتند. اهالی تئاتر، تئاتری برای ارائه نداشتند و اصلا سالنی وارد گود نمایش نشد اما تا دل تان بخواهد جشنواره داشتیم. جشنواره هایی که قرار بود فیلم های ساخته شده منتخب در آنها نمایش داده گردد و تئاترهای فراوریشده منتخب معرفی شوند. اما کدام فیلم؟ کدام نمایش؟ کدام فراوری؟ و باورتان می گردد که با وجود نبودن سینما و سالن نمایش همچنان هزینه ها بابت فراوری فیلم و نمایش صرف می گردد تا فقط جشنواره ها بدون محصول نباشند و مسئله ای در برگزاری آنها پیش نیاید؟

از لایوهای ادبی تا نمایشگاه مجازی

هنرهایی نظیر سینما، تئاتر یا موسیقی اساسا بیشتر از حوزه ادبیات، مبتنی بر رویداد یا به اصطلاح Event هستند. در حوزه کتاب و ادبیات، مهم ترین رویدادی که می توان از آن اسم برد، نمایشگاه کتاب یا جلسات انجمن های ادبی است.

در سالی که گذشت، انجمن های ادبی غالبا با تعطیلی دست وپنجه نرم کردند و سال 99 را درواقع باید سال رکود انجمن ها دانست. از آنجا که بسیاری از جشنواره ها در سالی که گذشت لغو یا مجازی شدند، فضای نقد و ارزیابی از بستر جشنواره ها بایست به فضای انجمن ها و کارگاه های ادبی کشیده می شد که متاسفانه آنها نیز دستخوش تعطیلی بودند. به همین علت بسیاری از افراد دغدغه مند در حیطه انجمن های ادبی، به برگزاری کارگاه های ادبی در فضای مجازی روی آوردند که اتفاقا استقبال آنها تا میانه راه کرونا بسیار مناسب بود. اما از یک جایی به بعد مخاطبان علاقه چندانی به شرکت در رویدادهای ادبی آنلاین نشان ندادند و رکود انجمن ها و کارگاه ها در فضای مجازی را شاهد بودیم.

از طرفی نمایشگاه کتاب تهران نیز که بستر اصلی فروش آثار مکتوب در ایران است، به تعطیلی ناشی از کرونا مبتلا شد و مسؤولان آن بعد از مدتی بلاتکلیفی، تصمیم گرفتند مثل هنرهای دیگر از بستر آنلاین برای فعالیت های خود بهره ببرند. این شد که در اوایل زمستان، اولین نمایشگاه مجازی کتاب تهران برگزار گردید که علی رغم همه کاستی های موجود، با استقبال خوبی از سوی ناشران و اهالی کتاب روبه رو شد. حالا این مطالبه به وجود آمده که این نمایشگاه در سال های آینده نیز در کنار نمایشگاه حضوری کتاب تهران ادامه داشته باشد.

موسیقی همواره بلاتکلیف

از مهم ترین رویداد ها در فضای هنر و فرهنگ، کنسرت های موسیقی است. موسیقی اساسا هنری است که ذات آن به اجرای زنده وابسته است و نمی توان این وجه موسیقی را از آن جدا نمود. در سالی که گذشت هرچند همه دنیا درگیر بی برنامگی ناشی از واقعه غیرمترقبه پیش آمده بودند، اما باید حوزه موسیقی را در ایران از بی برنامه ترین و آشفته ترین حوزه ها در حیطه مدیریتی دانست.

تعطیلی کنسرت ها و بازگشایی کج دار و مریز آنها در کیش سبب شد که اهالی موسیقی تکلیف خود را در هیچ برهه ای از سال 99 ندانند و موسیقی همواره با نوعی بلاتکلیفی دست وپنجه نرم کند. ابتدای سال 99 طرح کنسرت های آنلاین با مشارکت چند نهاد در قالب طرحی با عنوان نوروزخانه به میان آمد که با مخاطبی نسبی روبه رو شد.

مسائل پشت پرده و پول هایی که در این میان رد و بدل می شد، سبب شد نهادهای دیگر و همچنین اسپانسرها به مقوله کنسرت های آنلاین ورود نمایند و همین مساله به آشفتگی فضای موسیقایی کشور افزود. نتیجه این که تا این لحظه هنوز تصمیم درستی برای کنسرت ها چه به صورت آنلاین و چه زنده اتخاذ نشده. این درحالی است که نوروز سال جاری با ادامه یافتن محدودیت ها، کماکان مردم در خانه هایشان خواهند بود و این می تواند فرصت مناسبی برای بهره بردن از اجراهای آنلاین باشد. اجراهایی که از ابتدای شیوع کرونا در تمام دنیا همه گیر بوده و با استقبال مناسبی هم همراه بوده است.

منبع: کیوان امجدیان و پیمان طالبی - گروه فرهنگ و هنر / روزنامه خبرنگاران