سیم صاعقه ایران را به اروپا متصل کرد - مجله ایرکا

با ما سفر کنید و با تور ترکیبیی اروپا از قاره سبز دیدن کنید و با دریافت خدمات ویزای شینگن از گردش به دور اروپا لذت ببرید.

خبرنگاران- بهاره خسروی: اختراعات و سبک زندگی فرنگی ها همواره برای شاه خوش مشرب ایرانی، ناصرالدین شاه، جذاب بود. یکی از این اختراعات جذاب برای این پادشاه ایرانی تلفن بود.

سر و کله تلفن، 11 یا 12 سال بعد از اختراع الکساندر گراهام بل و تکمیل آن توسط آقای ادیسون در ایران پیدا شد. ناصرالدین شاه در یادداشت های شخصی خود در توضیح وقایع سال 1264 خورشیدی به تلفن اشاره می نماید که سوغات سفر مشخص الملک (سفیر ایران در عثمانی) بود و از آن برای برقراری تماس از شمس العماره با باغ سپهسالار استفاده می شد. این تماس در واقع نخستین تماس تلفنی در ایران هم محسوب می شده است.

اما رشته سیم های تلفن در سال 1265 نخستین بار در راستا تهران و شهرری به طول 7/8 کیلومتر توسط بوآتال بلژیکی که امتیاز راه آهن ری را داشت در پایتخت جا خوش کرد تا به وسیله آن ارتباط تلفنی بین دو ایستگاه ماشین دودی تهران و شهرری برقرار گردد. کمی بعد این رشته سیم ها تا کامرانیه در شمیران و عمارت وزارت جنگ در تهران و مقر ییلاقی شاه قاجار در سلطنت آباد و عمارت سلطنتی تهران کشیده شدند. هرچند پای تلفن در دوره ناصرالدین شاه به تهران باز شد، اما استفاده همگانی و اعطای نخستین امتیاز تلفن در دوره مظفرالدین شاه انجام شد.

محرم سال 1282خورشیدی امتیاز تلفن ایران به مدت 60 سال به داماد ناصرالدین شاه دوست محمدخان معیرالممالک واگذار شد تا در طول 3 سال در تهران و 10 سال در سایر شهرهای ایران تلفن را با هزینه شخصی راه اندازی کند.

معیرالممالک مدیریت شرکتی را که برای ساخت شبکه تلفن راه اندازی نموده بود به ارباب کیخسروی زرتشتی که چندین دوره نماینده زرتشتیان مجلس شورای ملی بود، واگذار می نماید؛ فردی که در واقع بنیانگذار شبکه تلفن در ایران محسوب می گردد.

ارباب کیخسرو سال 1302 در روزهایی که رضاخان تازه بر سکوی قدرت نشسته بود، قراردادی سه ساله برای ساخت خطوط زیرزمینی تلفن با شرکت های زیمنس وهالسکه بست. کمی بعد در آبان 1305 مرکز تلفن اکباتان با 2300 رشته کابل راه اندازی شد. سال 1309 وزارت پست و تلگراف لایحه ای برای راه اندازی شبکه تلفن در سراسر کشور تصویب کرد و یک سال بعد دولت با قرض و قوله و وام از بانک ملی به مبلغ یک میلیون تومان سهام شرکت تلفن را خرید و امور مربوط به تلفن زیر نظر وزارت پست و تلگراف رفت. از اتفاقات روزهای نخست حضور تلفن در میان مردم آشنا نبودن با نحوه کار با آن بود. خیلی ها حتی کلمه تلفن را هم به درستی نمی توانستند تلفظ نمایند و به آن تلیفون می گفتند. به همین بهانه شرکت تلفن برای آشنایی مردم با چگونگی کار تلفن اتوماتیک، در روزنامه آگهی آموزشی کار با تلفن را درج کرد و حتی پیش از افتتاح این شبکه، دستگاه مخصوصی نیز برای آموزش مردم در شرکت نصب کرد.

• کلام سعدی در پیغام مورس

منت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت نخستین کلامی بود که به وسیله خطوط تلگرافی اختراع مورس از مدرسه دارالفنون به کاخ ییلاقی ناصرالدین شاه مخابره شد. این پیغام در 27 اسفند سال 1236 توسط عباسعلی خان دنبلی نخستین کسی که در ایران زبان مورس را آموخت و عنوان نخستین تلگرافچی را به خود اختصاص داد، مخابره شد. به قول دایی جان ناپلئون کتاب ایرج پزشکزاد کار، کار انگلیس بود که تلگراف بعد از 10 سال گشت وگذار در کشورهای اروپایی به ایران هم پا گذاشت. هرچند در این میان علاقه ناصرالدین شاه به کشف دنیای تازه و استفاده از ابزار و تکنولوژی روز دنیا برای ورود تلگراف به ایران بی تأثیر نبوده است.

برای معرفی تلگراف و پیشرفت دنیا به واسطه این وسیله مدرن ارتباطی روزنامه وقایع اتفاقیه در سال 1235 نقش مهی داشت. در هر شماره از این نشریه به موضوع گسترش اخبار دنیا به واسطه تلگراف و پیشرفت ارتباط دنیای فرنگ پرداخته می شد. در این گزارش ها از سیم و دستگاه تلگراف با عنوان هایی مانند چرخ الماس، چرخ آتشی، سیم آهن، راه سیم آهن، چرخ صاعقه و سیم صاعقه اسم می بردند.

ایران، به عنوان بهترین راستا ارتباطی با هندوستان، همواره مورد توجه دولت بریتانیا بود. شورش هند در سال 1857 (1236خورشیدی) میلادی باعث شد دولت بریتانیا به فکر راهی برای ارتباط تلگرافی مستقیم با هندوستان بیفتد و راهکار آن کشور ایران و عبور خطوط تلگرافی از آن بود؛ موضوعی که باعث شد راستا خطوط تلگرافی ایران از دارالخلافه به سمت معادلات سیاسی بین المللی تغییر راستا دهد.

فرایند رشد و حرکت خطوط تلگرافی در ایران تا اوایل سلطنت احمدشاه ادامه داشت. در این ایام تعداد مراکز تلگراف در کشور به 15 مرکز رسید و وزارت پست و تلگراف و تلفن تشکیل شد. برای سر و سامان دادن به هزینه ها و تعرفه های ارسال پیغام های تلگرافی در دوران وزارت اسدالله میرزا شهاب الدوله لایحه ای به مجلس شورای ملی تحت عنوان قانون تعرفه های تلگرافی ارائه شد؛ لایحه ای که در سی ام خرداد 1290 خورشیدی در مجلس تصویب شد و مطابق آن هرکسی تلگراف ارسال می کرد باید هزینه ارسال آن را می پرداخت و فقط تلگراف های سلطنتی از پرداخت هزینه معاف شدند.

این روال ادامه داشت تا اینکه رضا خان بر مسند قدرت نشست و اوضاع به کل تغییر کرد. در سال 1305 روزهایی که ایران در راستا توسعه قدم برمی داشت، تلگراف بی سیم با اعتبار یک میلیون و دویست هزار تومان به ایران وارد شد.

• چارپاخانه، نخستین تشکیلات پستی دنیا

اگر در تاریخ پیدایش نخستین تشکیلات نظامند دنیا یک جست وجوی ساده کنیم، نام چاپارخانه های ایران باستان در زمینه پست و ارسال مرسولات پستی پیشگام است. در واقع ایرانی ها نخستین ملتی بودند که تشکیلات منظم پستی با عنوان چاپار در زمان هخامنشیان داشتند. چارپاخانه ها به دلیل در دست داشتن زمام امور ارتباطی یکی از حساس ترین و مهم ترین تشکیلات اداری ایرانیان محسوب می شدند.

این فرایند با تغییر سبک زندگی و مجهز شدن به ابزارهای جدید تغییراتی کرد تا وقتی این چارپارخانه ها تبدیل به پستخانه شدند. در واقع تا قبل از دستور ناصرالدین شاه برای تأسیس وزارت پست تا سال 1258 خورشیدی تشکیلات پستی ایران به صورت اداره بود. ایران در سال 1264 تعداد 7 خط اصلی و 5 خط فرعی پستی داشت. با تأسیس اتحادیه پست دنیای ایران به دلیل تجربیات و سابقه طولانی که در زمینه امور پستی داشت، یکی از نخستین کشورهایی بود که به عضویت این اتحادیه درآمد.

تا اینکه بالاخره در سال 1288 اداره تلگراف به وصال اداره پست رسید و وزارت پست و تلگراف تشکیل شد. در اواخر سال 1308 هم دولت با خرید سهام شرکت تلفن، وزارت پست و تلگراف و تلفن را ایجاد کرد که موجب تحولی بزرگ در صنعت پست شد.