نگاهی به شرایط فانوس دریایی بندر انزلی - مجله ایرکا

فانوس دریایی بندر انزلی در اوایل دوره قاجار با هدف برج دیدبانی در برابر همسایه شمالی ساخته می گردد. این برج 40 سال پیرتر از برج بینگ بنگ لندن است. بعدها بالای برج 4 ساعت کار می گذارند و این برج اکنون به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری بندر انزلی محسوب می گردد.

سالهای زیادی درب برج بسته بود و مردم عادی و گردشگران نمی توانستند وارد آن شوند. از چند سال پیش که اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بندر انزلی اندکی برج را بازسازی نموده، میتوان از بالای فانوس دریایی شهر را دید.

درب برج باز می گردد، راهنما یادآور می گردد که پله های برج بلند است و باید با لباس سبک و کفش مناسب و یک پله، یک پله از برج بالا بروید.

از 6 پله قبل از درب ورودی که بالا رفتم، مصمم شدم پله ها را بشمارم. قطر پله های مارپیچ با هر شمارشی کوچکتر میشد. نزدیک به پله شماره 50، از دیوار یاری گرفتم، پله 56 ارتفاع بیشتری داشت. مانده بودم چگونه خودم را بالا بکشم. چارچوب درب را گرفتم و به زحمت خودم را به برج دیدبانی رساندم.

هیجان داشتم هر چه سریع تر موج شکن انزلی را از ارتفاع 28 متری ببینم. گرفتگی عضلات پاهایم را فراموش نموده بودم. نگهبان برج تذکر داد که به نرده ها تکیه ندهید، خطر سقوط وجود دارد.

در آن فضای باریک میشد تمام شهر را دید. عمارت قندچیان انزلی، مدرسه تاریخی دخترانه مهدخت، عمارت رمضان اُف و هتل تاریخی گلسنگ. اما از همه چشم نوازتر موج شکن انزلی بود. یک معماری تامل برانگیز و من در عجب بودم چطور آن همه سنگ وسط دریا صف کشیده اند.

کشتی های ماهیگیری نزدیک به اسکله لنگر انداخته بودند و کرجی ماهیگیران از حوضچه بیرون می رفت.

راهنما پیرامون نگاهی به شرایط فانوس دریایی بندر انزلی توضیح میداد: قبل از اینکه موج شکن احداث گردد، کانال مابین انزلی و غازیان همچون خلیجی بود که کشتی های تجاری به منظور تخلیه و بارگیری و یا مصون ماندن از امواج و طوفان دریا در آنجا پناه می آوردند.

محمود عباسیان امین می افزاید: چون امواج کانال را می کوبید و به شناورهای مستقر در خلیج آسیب می رساند از این رو احتیاج به احداث موج شکن ها احساس و قرارداد ساخت این بنای بزرگ که از شاهکارهای معماری است، در سال 1274 خورشیدی منعقد شد.

طی آن موج شکن غازیان به طول 750 متر و موج شکن انزلی به طول 520 متر احداث و کار ساخت آن در سال 1293 خورشیدی انتها یافت. به منظور احداث موج شکن ها، حدود 14 کیلومتر راه آهن از کوههای پونل تالش تا انتهای غرب خلیج کپورچال در تالاب انزلی کشیده شد و سنگها از کوههای پونل استخراج و با واگن تا نزدیک ساحل حمل و سپس کرجی های بزرگی که قایق های موتوری آن را می کشیدند، سنگها را در محل موج شکن تخلیه کردند.

موج شکن ها زیر نظر دو نفر مهندس روسی به نام های علی اف و پلاناتوف بنا شد و این بنای بزرگ روی تیرهای چوبی که در کف دریا ردیف به ردیف کوبیده اند، ساخته شده است.

از بالای برج، فانوس دریایی بین ساختمانهای بلند تازه احداث شده، به حد خفگی رسیده آن هم برای بنایی که در سال 1356 در لیست بناهای میراثی کشور ثبت شده است.

راهنما تصاویر قدیمی برج فانوس را نشان می دهد که برج نزدیک به ساحل و در فضایی وسیع و باز احداث شده بود و میگوید: بچه که بودم از تمام شهر بندرانزلی برج معلوم بود و مسیر رفتن به مدرسه را با نگاه کردن به ساعتهای برج می گذراندم.

نگهبان به استناد منابع تاریخی توضیح می دهد: طبق نوشته های تاریخی و سفرنامه ها، خسروخان گرجی، حاکم گیلان آن را در سال 1194 خورشیدی بنا نهاد و هدف از آن احداث برج دیدبانی برای ورود احتمالی روسیه بود، زیرا این همسایه شمالی مرتب از دریا به انزلی و رشت حمله میکرد و منابع آبی و شهرها به وسیله ایشان غارت میشد. نمونه این حملات، حمله به بندر پیر بازار و جنگ معروف پیله داربن در اوایل دوره قاجار است. بعد از این جنگ، خسروخان گرجی، حاکم گیلان تصمیم گرفت برج بلندی به منظور آمادگی دفاعی شهر بسازد.

خسروخان برج دیدبانی را میسازد. برجی که در ابتدا جایگاه نور و آتش خوانده میشد. این مناره در ابتدا به ارتفاع 20 متر ساخته و آتشی بالای مناره روشن می کردند. نگهبان برج وظیفه داشت با سوزاندن پیه حیوانات، فانوس دریایی را روشن نگه دارد.

بنابر گزارشهای یاسنت لوئی رابینو، سرکنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم مزد نگهبان این برج در سال 1294 هجری قمری (1877 میلادی) 25 تومان و پول روغن آن 328 قران بود که تا سال 1327 هجری قمری این هزینه را در حساب عمومی گیلان منظور می کردند. ولی زمانی که رابینو برج را دیده بود، در اثر عدم رسیدگی حاکمان بعدی رو به ویرانی داشت.

سرم را بالا می گیرم تا ساعتهای برج را ببینم که در 4 سو در یک دایره فلزی جانمایی شده است. راهنما توضیح می دهد که در اوایل قرن 14، برج فانوس را بازسازی می نمایند: در سال 1307 خورشیدی این برج یک بار بازسازی می گردد و پس از بازسازی، ارتفاع برج به 28 متر افزایش می یابد. شهرداری انزلی چهار ساعت را از کشور آلمان خریداری و بالای برج نصب می نماید. سالها بعد ساعتها زنگ می زنند و صدای آن به گوش کسی نمی رسد. تا اینکه در سال 1369 خورشیدی ساعتهای قدیمی را تعویض و ساعت الکتریکی جای آن نصب می نمایند.

عباسیان امین ادامه می دهد: در کودکی به یاد دارم وقتی در کوچه ها بازی می کردیم، زمان را به وسیله همین برج متوجه می شدیم، زیرا در هر جهت شهر که بودیم، برج و ساعتهای آن پیدا بود. اما متاسفانه طی 10 سال اخیر به قدری در حریم برج بندر انزلی بلندمرتبه سازی شده که مناره دیده نمی گردد.

با این حال، فانوس انزلی تا به امروز چندین پادشاه را به خود دیده است. ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه در زمان سفرهایشان به اروپا از برج تماشا می کردند.

برج فانوس حمله تزارها را هم دیده است. نیمه شب دوم شهریور 1320 وقتی روسیه و انگلیس بر سر سهم خواهی از ایران باهم توافق کردند، رشت و انزلی دوباره به خاک و خون کشیده شد.

از برج فانوس پایین می آیم و از میان کوچه باریکی عبور می کنم که به خیابان سپه انزلی منتهی می گردد. به سمت بلوار ساحلی و پل غازیان می روم. ماهیگیران انزلی با آسودگی دل به دریا سپرده اند، چون می دانند برج فانوس راهنمایشان است.